historia I centrum nauki o węglu
Poznaj podziemne dziedzictwo Europy
Węgiel jako wspólne dziedzictwo i wyzwanie
Zanurz się w niezwykły świat tego czarnego złota i poznaj jego historię. Odkryj jego tajemnice – zarówno pod ziemią, w kopalniach i sztolniach, jak i nad ziemią, na fascynującej wystawie Carboneum w Wieży Ciśnień.
CARBONEUM
Wystawa CARBONEUM – centrum wiedzy o węglu to nowoczesna ekspozycja łącząca w sobie funkcje centrum nauki i klasycznej wystawy edukacyjnej ,,Występujący na Ziemi węgiel, z którego między innymi zbudowane są nasze ciała, powstał miliardy lat temu w jądrze pewnej gwiazdy…’’- to słowa wstępu, które zapraszają do przeżycia wspólnej przygody w czasie zwiedzania świata pełnego węgla, węgla jako pierwiastka.
CARBONEUM
Wystawa CARBONEUM – centrum wiedzy o węglu to nowoczesna ekspozycja łącząca w sobie funkcje centrum nauki i klasycznej wystawy edukacyjnej ,,Występujący na Ziemi węgiel, z którego między innymi zbudowane są nasze ciała, powstał miliardy lat temu w jądrze pewnej gwiazdy…’’- to słowa wstępu, które zapraszają do przeżycia wspólnej przygody w czasie zwiedzania świata pełnego węgla, węgla jako pierwiastka.
CARBONEUM
Czas odkryć właściwości i zastosowanie węgla, oraz przekonać się, że węgiel naprawdę jest we wszystkim co nas otacza
Węglowa oś czasu
Prześledź fascynującą ewolucję węgla – pierwiastka, który od miliardów lat kształtuje nasze środowisko, napędza cywilizację i odgrywa kluczową rolę w chemii życia.
ok. 300-360 mln lat temu
Ok. 300-360 mln lat temu w okresie karbonu powstają złoża węgla w Europie, będące naszym wspólnym europejskim dziedzictwem.
1855 r.
W 1855 roku hrabia Guido Henckel von Donnersmarck zakłada Kopalnię Guido w Zabrzu.
1965 – 1974 r.
W latach 1965-74 w Holandii rozpoczyna się pierwszy w Europie program likwidacji kopalń. Przyczyny: nierentowność, spadek popytu, masowe wykorzystywanie gazu.
1434 r.
Pierwsze wzmianki o śląskim górnictwie z rejonu Nowej Rudy (Dolny Śląsk) z 1434 roku – w trakcie odbudowy miasta po zniszczeniach podczas wojen husyckich, powstaje kopalnia węgla kamiennego
1914-1945 r.
Lata 1914-1945 to trzydziestolecie dwóch wojen światowych i okres zwiększonego wydobycia węgla i produkcji stali – na potrzeby przemysłu zbrojeniowego.
od 1993 r.
Od 1993 roku trwa w Polsce restrukturyzacja i proces zamykania kopalń – ze względów ekonomicznych, na które nakładają się także wyzwania środowiskowe, zwrot w kierunku zero-emisyjności i zielonej energii.
1750-1850 r.
W latach 1750-1850 trwa wielka rewolucja przemysłowa, zapoczątkowana w Wielkiej Brytanii, a jej symbolami są: maszyna parowa, węgiel i stal, które wpływają na wielki rozwój cywilizacyjny.
1950 r.
W dniu 9 maja 1950 r., powojenna deklaracja francuskiego ministra spraw zagranicznych Roberta Schumana nakreśla plan wspólnego zarządzania zasobami węgla i stali w Europie.
2018 r.
W 2018 roku następuje zamknięcie ostatniej kopalni w Zagłębiu Ruhry w Niemczech.
1766 r.
W 1766 roku rozpoczyna działalność pierwsza polska kopalnia węgla kamiennego we wsi Szczakowa w regonie Jaworznickim na Śląsku.
1951 r.
W 1951 roku powstaje Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS) w 1951 r., będąca fundamentem w budowaniu późniejszej Unii Europejskiej.
2049 r.
W 2018 roku następuje zamknięcie ostatniej kopalni w Zagłębiu Ruhry w Niemczech.
(01-10)
Historia węgla
Węgiel to surowiec, który od wieków odgrywa kluczową rolę w rozwoju cywilizacji. Towarzyszył nam podczas rewolucji przemysłowej, napędzał rozwój technologii i wciąż jest nieodłącznym elementem naszej codzienności. Ale czym tak naprawdę jest węgiel? Jak powstaje i jakie historie kryją się w jego głębokich pokładach?
01
Skarbnice węgla z dawnych epok
Masywy węglowe to formacje geologiczne charakteryzujące się obecnością różnych pokładów, obejmujących wiele warstw materiałów osadowych, wzbogaconych o zawartość węgla. Co ciekawe, warstwy zawierające węgiel mają wspólne pochodzenie czasowe, ponieważ powstały w tej samej epoce lub okresie geologicznym.
02
Wspólne dziedzictwo
Połączona natura pokładów węglowych jest przejawem ponadregionalnej historii geologicznej i wspólnego europejskiego dziedzictwa węgla.
W konsekwencji, ta geologiczna współzależność miała, ma i nadal będzie miała istotne skutki dla:
– połączonego i ponadregionalnego przemysłu wydobywczego,
– kwestii środowiskowych,
– potencjalnej współpracy między państwami europejskimi w zakresie zarządzania eksploatacją tego wspólnego zasobu. Istnienie masywów węglowych w Europie, ich skład, pochodzenie czasowe i wyjątkowe cechy wzajemnych połączeń, jest bardzo ważnym podziemnym dziedzictwem Europy, o którym narracja powinna być powszechniej i lepiej znana.
03
Jak procesy geologiczne tworzą rozległe pokłady węgla
Elementem wyróżniającym masywy węglowe jest ich rozległe połączenie geograficzne, wykraczające daleko poza geopolityczne. Koncepcję masywów węglowych i ich synchronizacji czasowej można wyjaśnić w ramach procesów geologicznych. Zgodnie z badaniami, tworzenie się węgla zwykle ma miejsce w basenach sedymentacyjnych przez dłuższe okresy czasu, często trwające miliony lat. Materia organiczna, głównie materiał roślinny, gromadzi się w tych basenach i ulega stopniowej transformacji w węgiel z powodu ciśnienia i ciepła, odpowiednio w skalach czasu geologicznego.
04
Węglowe powiązania, wojny i zielona transformacja
Ten podziemny pas łączy kontynent europejski, symbolizując wzajemne powiązania w formie unikalnego, wspólnego dziedzictwa kulturowego, nierozerwalnie połączonego z rewolucją przemysłową. Górnicy z różnych krajów, którzy pracowali na tych samych pokładach węgla, zostali m.in. później powołani do walki przeciw sobie w okopach wojennych podczas I i II wojny światowej.
Ta współzależność krajów europejskich jest widoczna do dziś, nie tylko pod względem połączeń podziemnych, ale także w sposobie, w jaki kontynent europejski eksploatuje zasoby kopalne. Ma to wpływ na globalne ocieplenie, które nie dotyczy tylko jednego kraju, ale całego kontynentu europejskiego i całej naszej planety.
Celem świadomych działań na rzecz wykorzystania bogatego dziedzictwa kulturowego górnictwa węglowego jako siły napędowej rewolucji przemysłowej jest:
– połączenie głównych regionów przemysłowych,
– zbadanie obecnych przemian i transformacji, jakim poddane są te regiony,
– określenie roli przemysłów kultury i kreatywnych w promowaniu zielonej, społecznej i cyfrowej transformacji.
Historia zasobu sprzed 300 milionów lat
Węgiel, podobnie jak każde inne paliwo kopalne, zbudowany jest z pozostałości starożytnych organizmów. Jego powstanie zajmuje miliony lat, co czyni go zasobem unikalnym i nieodnawialnym. Proces, który doprowadził do wytworzenia się węgla, rozpoczął się około 300 milionów lat temu, w okresie karbonu. Obecnie zasoby węgla skoncentrowane są w kilku krajach i regionach Europy. Regiony te połączone są tymi samymi warstwami węglowymi lub pokładami węgla.
05
Węgiel w XX wieku – kontekst historyczny
Oczywiste jest, że z powodu niszczycielskich konfliktów I i II wojny światowej, europejskie państwa uznały potrzebę współpracy, współdziałania i głębszego zrozumienia wspólnej historii i przyszłości tego kontynentu. Rozwój Unii Europejskiej (UE) nie może być przypisany wyłącznie współpracy w zakresie węgla po II wojnie światowej, ale sojusz w przemyśle węglowym i stalowym odegrał kluczową rolę w szerszym procesie integracji europejskiej. Utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS) w 1951 r. stanowiło znaczący kamień milowy w tym przedsięwzięciu.
06
Deklaracja Schumana
W kontekście powojennym, Deklaracja Schumana, zaproponowana przez francuskiego ministra spraw zagranicznych Roberta Schumana 9 maja 1950 r., nakreśliła plan wspólnego zarządzania zasobami węgla i stali. Pomysł Schumana polegał na stworzeniu ponadnarodowej organizacji, która nadzorowałaby te kluczowe gałęzie przemysłu, skutecznie łącząc produkcję węgla i stali krajów europejskich, w tym Niemiec i Francji.
07
Integracja europejska
EWWiS była nie tylko inicjatywą ekonomiczną, ale także polityczną. Łącząc zasoby węgla i stali pod wspólnym nadzorem, dążyła do związania narodów europejskich gospodarczo, utrudniając im angażowanie się w działania wojenne przeciwko sobie. Inicjatywa ta była postrzegana jako znaczący krok w kierunku zapobieżenia kolejnej niszczycielskiej wojnie w Europie. Sukces EWWiS pokazał, że kraje europejskie mogą skutecznie współpracować w zarządzaniu krytycznymi zasobami i tworzeniu ram dla współpracy gospodarczej.
08
Wspólne zasoby społeczno-ekonomiczne
Jedną z ważniejszych refleksji na temat wzajemnego powiązania Europy z węglem jest fakt, że górnicy w różnych krajach europejskich, takich jak Szkocja, Belgia, Holandia, Niemcy, Polska i Grecja, zasadniczo pracowali w tych samych pokładach węgla. Dla tych regionów ten wspólny zasób geologiczny ma znaczenie historyczne i ekonomiczne, ponieważ doprowadził w nich do rozwoju przemysłu wydobywczego węgla. Dzięki wspólnemu pochodzeniu społeczno-ekonomicznemu, populacja tych bogatych w węgiel regionów dzieli również to samo pochodzenie społeczno-kulturowe. Te społeczności, nie mówiące tym samym językiem, łączy to samo dziedzictwo przemysłowe, a obecnie stoją one w obliczu podobnych przemian społeczno-ekonomicznych.
09
Deindustrializacja, rozwój postindustrialny i wyzwania dla górników
Powiązanie pokładów węgla wpłynęło na gospodarkę regionalną, handel, dynamikę pracy (w tym jej utratę w dobie restrukturyzacji). Ma to również odzwierciedlenie we współpracy transgranicznej i zarządzaniu, jeśli chodzi o wydobycie zasobów i ocenę oddziaływania na środowisko w sektorze węglowym w całej Europie. W kontekście transformacji po przemyśle węglowym, górnicy i ich rodziny mierzą się z problemami związanymi:
– z tożsamością i brakiem możliwości kontynuowania zawodu wykonywanego od pokoleń,
– potrzebą dostosowania się do nowych warunków,
– przebranżowieniem i potrzebnymi, innymi formami wsparcia.
Te społeczno-ekonomiczne transformacje w różnych regionach przechodzą głębokie zmiany, charakteryzujące się kluczowymi elementami, takimi jak: deindustrializacja, postindustrialny rozwój oraz zróżnicowanie aktywności gospodarczej.
10
Możliwości rozwoju poprzez przemysł kreatywny
Szczególnie w ramach budowania scenariuszy rozwojowych dla obszarów postindustrialnych, ważne jest inwestowanie w zróżnicowanie aktywności gospodarczej, w tym w nowe technologie. Warto podkreślić, że regiony przemysłowe mają potencjał, by stać się miejscami, gdzie szczególnie szybko rozwija się przemysł kreatywny. Transformacje społeczne, kulturowe i ekonomiczne w regionach węglowych w Europie są złożonym procesem, który wymaga podejścia wieloaspektowego i wielodyscyplinarnego, wsparcia instytucjonalnego i politycznego, aby w pełni wykorzystać ten potencjał. Chcąc sprostać wyzwaniom, z jakimi się zmagają, konieczne jest dalsze badanie geologicznych, kulturowych i społecznych aspektów węgla, wspieranie innowacji, wdrażanie polityk ukierunkowanych na rozwój zrównoważony.